تعریف گره چینی
گره چینی(Girih tiles) به هنری ایجاد شده با قطعات برش خورده آهن و شیشه های رنگی در اشکال مختلف و متعدد الاجرا و وحدت گرای هندسی که به طور هماهنگ در یک کادر مشخص و تکرار شونده در کنار هم قرار گرفته باشند گفته می شود. در واقع هندسه نقوش و گره کشی جزء جدانشدنی این هنر به حساب می آید.
در اصطلاح هنری گره چینی عبارت است از مجموعه ای از شکل های هندسی که با نظم و ترتیب و پیچ و شکل های هماهنگ و قرینه در کنار هم چیده شده اند. در تعریف دیگر، گره چینی عبارت است از یک ترکیب هماهنگ از شکل های هندسی به هم پیچیده، موزون و جذاب که با استفاده از خط های راست شکل گرفته است.
تاریخچه هنر گره چینی
صنایع دستی# در معماری ایران تنها نقش مزین کننده فضا را ندارد، بلکه هرکدام در جایگاه خود کاربردهای گوناگونی دارد. هنرمندان با ذوق و خلاق ایرانی در جهت زیباتر شدن بناها و ساختمان ها توانسته اند آثاری خلق کنند که هر کدام به عنوان رشته هنری مجزا مورد توجه قرار گیرد و از جمله این رشته ها گره چینی است.
بر اساس شواهد در گذشته و عهد باستان از گره چینی به سبک مشبک در، در و پنجره های منازل، کاخ ها و نرده ها استفاده می شده است.
از ایران باستان پنجره ای باقی نمانده است تا بتوان چگونگی آن را دریافت. تنها می دانیم که به فرمان شاهان هخامنشی چوب های سخت را از راه های دور می آوردند که به احتمال قوی به مصرف در و پنجره می رسیده است. افزون بر آن، از زر و سیم و عاج و وسایل تزئینی دیگر نیز در آرایش پنجره استفاده می شده است. با توجه به برخی شواهد، چارچوب پنجره های بکار رفته در بناهای تخت جمشید از تخته سنگ های یکپارچه تراشیده شده است. در ایران پس از اسلام در تمامی دوره ها بناهایی متأثر از #معماری ایرانی ساخته شده که در آنها پنجره های مشبک در دیوار، سقف و گنبدها بکار رفته است.
از آن جمله می توان به نور گیرهای مسجد تاری خانه و پنجره های مشبک آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی ، حسینیه امینی ها و چهل ستون اشاره کرد.
در دوره های بعدی انواع خاصی از پنجره به نام ارسی، که نوعی پنجره چوبی رایج در دوره زندیه و قاجاریه بود پدید آمد، که از نظر هنری بسیار حائز اهمیت است. ارسی نوعی پنجره چوبی دو لنگه است. درباره ریشه این واژه اختلاف نظر وجود دارد. اور به معنی بالاست و ارسی یعنی پنجره هایی با لنگه های بازشو بالا رونده. این کلمه از ارو یا اروس (arus) گرفته شده و به معنای سفید و روشنایی است. و گفته اند که ارسی برگرفته از کلمه روس است. لنگه های این پنجره به جای حرکت بر حول پاشنه، در درون یک چارچوب به سمت بالا و پایین حرکت می کند. ارسی غیر از چارچوب به سه قسمت آستانه، طبقه پایین یعنی لنگه های بازشونده، و قسمت بالا که منحنی کننده لنگه هاست تقسیم می شود.
قسمت بالا به صورت دو جداره ساخته می شود تا هنگامی که لنگه ها بالا کشیده می شوند در میان جداره ها پنهان شده منظره نامناسبی به اتاق ندهد. ارسی ها معمولاً یکی از اضلاع چهارگانه اتاق را تشکیل می داد و از کف اتاق تا سقف ادامه پیدا می کرد. سطح پنجره های ارسی غالباً از شبکه های چوبی با نقشهای هندسی بسیار ظریف و زیبا به صورت گره چینی یا قواره بندی و با استفاده از قطعه های شیشه رنگی یا ساده ساخته می شده است.
بنجامین در وصف این نوع پنجره در سفرنامه ی خود می نویسد: ایرانیان به جای آنکه برای اتاق های خود به شیوه ی غربی چندین پنجره بسازند، همه را یک جا جمع کرده یک پنجره یا در بزرگ که از سقف تا کف اتاق می رسد برای اتاق در نظر می گیرند و این پنجره بزرگ را با قابهای مختلف به سه یا چهار قسمت تقسیم می کنند و در هر قسمت با بکار بردن شیشه های رنگی کوچک، نمای خارجی و داخلی زیبای برای اتاق فراهم می آورند .
از جمله بناهای دارای ارسی که به کمک هنر قواره بری تزئین شده، می توان به ارگ کریمخان، خانه محتشم، بنای دیوانخانه و باغ دولت آباد در قزوین، موزه چهل ستون، حسینیه ها و مسجد جامع اشاره کرد.